Przyczyny powołania placówki i jej rola dla społeczności lokalnej

Rok szkolny 1939/40 w Gminie Zbuczyn nie rozpoczął się zgodnie z planem z powodu działań wojennych. W budynku szkolnym w Zbuczynie mieścił się sztab niemiecki. Wszystkie osoby z budynku usunięto. Po kilkudniowej działalności hitlerowskiej w większości zniszczeniu uległy pomoce naukowe i sprzęt.

Rok szkolny 1940/41 rozpoczął się normalnie. Dało się odczuć brak pomocy, podręczników. Zabronione było używanie podręczników do języka polskiego, geografii, historii.

W nastroju grozy i strachu 3 września 1941 roku rozpoczęto lekcje  w szkole. Dzieci nie mogły przynosić żadnych książek. Mogły się uczyć tylko z podręczników wydawanych przez Niemców specjalnie dla polskich dzieci. Praca nauczyciela była bardzo ciężka. Dzieci były przygotowane na to, że nie wolno nikomu mówić, co się w szkole dzieje. Nauczycielowi nie wolno było zapomnieć, że jest Polakiem.

W styczniu 1942 roku Centralna Komisja Oświaty i Kultury w Warszawie powołała Tajną Powiatową Komisję Oświaty i Kultury w Siedlcach (TPKOiK). Z kolei Siedlecka Komisja powołała delegatów do spraw tajnego nauczania poszczególnych miast i gmin.[1]

Warunki wojenne nie sprzyjały rozwojowi oświaty. Brak podręczników, pomocy naukowych, ciągłe bazowanie na metodzie werbalnej, nieustanne zmiany lokalu, nędza materialna ludności nie stwarzała warunków normalnej pracy.

Nie zważając na przeciwności losu nauczyciele starali się przekazać młodzieży możliwie najwięcej wiadomości o Polsce, o jej prawdziwej historii, które Niemcy próbowali zatrzeć i wymazać. Wszelkie posunięcia były bardzo ryzykowne. Kierownicy szkół na skutek zarządzeń okupanta musieli oddawać wszystkie książki. Oddawano stare, poniszczone, zaś dobre książki ukrywano, dzięki czemu mogły one służyć dzieciom.

Do obwodu szkolnego w Zbuczynie należały wówczas szkoły: w Borkach Wyrkach – 3 klasy, Radomyśli – 3 klasy, Dziewulach – 2 klasy i w Borkach Kosach – 1 klasa.

Dane dotyczące historii Szkoły Podstawowej w Borkach Kosach zostały opracowane na podstawie opowiadań mieszkańców tej wsi oraz relacji nauczycieli uprzednio tu pracujących. Dlatego też dane z lat powojennych nie są zbyt szczegółowe. Wiadomo, że budynek szkolny zbudowany został pod koniec lat pięćdziesiątych. Do tego okresu lekcje odbywały się w lokalach wynajmowanych u gospodarzy. Dyrektorem był wówczas Piotr Świerczak, on także był jedynym nauczycielem. Praca była bardzo trudna z powodu dużych zaległości w wiadomościach uczniów.

Dnia 1 września 1949 roku wprowadzono nowe programy szkolne. Praca w szkole była bardzo uciążliwa z powodu braku podręczników. We wrześniu tego roku odbył się powiatowy zjazd wszystkich nauczycieli, na którym szczegółowo omówiono nowe programy.[2]

Ważnym problemem dla oświaty stała się walka z analfabetyzmem – niechlubną spuścizną po wojnie. Ważną rolę w tej sprawie odegrały organizowane przez władze oświatowe kursy dokształcające, dzięki którym część młodzieży oraz dorosłych ukończyła szkołę powszechną w przyspieszonym trybie i mogła rozpocząć naukę w szkołach średnich.

Na polecenie władz szkolnych m.in. w szkole w Borkach Kosach zorganizowano szkolne drużyny harcerskie.

Na początku lat pięćdziesiątych rozpoczęto prace przy budowie budynku szkolnego w Borkach Kosach. Zaprojektowano szkołę składającą się z pięciu izb lekcyjnych, pokoju nauczycielskiego oraz dwóch mieszkań dla nauczycieli na poddaszu. Prace budowlane trwały kilka lat. Jednak już pod koniec lat pięćdziesiątych uczniowie weszli do nowych, świeżych i ładnych klas.[3]

Tabela nr 2. Szkoła Podstawowa w Borkach Kosach w latach 1950 – 1960

           

Z tabeli wynika, że w roku szkolnym 1954/55 w Szkole Podstawowej w Borkach Kosach uczyło się 112 uczniów, w 5 oddziałach, pod kierunkiem 2 nauczycieli. W roku 1957/58 w 6 oddziałach uczyło się 119 uczniów, pracowało 4 nauczycieli. W roku szkolnym 1959/60 uczyło się już 129 uczniów, w 7 oddziałach, a pracowało 5 nauczycieli. Kierownikiem szkoły w latach 1945 – 1956 był Piotr Świerczek. W roku 1956 obowiązki jego przejęła Maria Gronczewska, a od 1958 roku kierownikiem był Antoni Wadas.

Pierwszy budynek Szkoły Podstawowej w Borkach Kosach. Zdjęcie z 1962 roku.